U četvrtak, 22. decembra 2022. godine, sa početkom u 19 časova u Malom salonu Narodnog muzeja Zrenjanin biće otvorena izložba pod nazivom „Kozara 1942“ koju su povodom obeležavanja osamdesete godišnjice nemačko-hrvatskih masovnih ratnih zločina počinjenih nad desetinama hilјada Srba u oblasti Kozare i Potkozarja priredili Muzej žrtava genocida, u saradnji sa Memorijalnim muzejom na Mrakovici.
Autori izložbe su istoričari doktorand Bojan Arbutina, kustos Muzeja žrtava genocida,Bojan Arbutina, viša kustoskinja Memorijalnog muzeja na Mrakovici i Boris Radaković, kustos Memorijalnog muzeja na Mrakovici. Autor postavke je dr um Nikola Radosavlјević, rukovodilac Grupe za programe u kulturi, prosveti, umetnosti i izdavaštvu Muzeja žrtava genocida.
Postavku upotpunjavaju dve publikacije. U pitanju su dvojezični, srpsko-engleski, katalog izložbe i zbornik izabranih svedočanstava i arhivalija o kozaračkoj epopeji pod naslovom ,,Kozara 1942. godine: Odabrana svedočanstva i dokumenti“.
Na izložbi su, pored ostalog, po prvi put od okončanja Drugog svetskog rata predstavlјeni pojedini eksponati, kao i autentični audio-video zapisi tragičnih događaja na Kozari (tzv. slikopisi NDH).
Nadležni kustos je Vladislava Ignjatov, viša kustoskinja – istoričarka Narodnog muzeja Zrenjanin. Izložba će trajati do sredine janura 2023. godine.
“U periodu od 10. juna do 15. jula 1942. godine sprovedena je nemačko-hrvatska ofanziva na područje Kozare u cilјu uništavanja partizanskih snaga. Uspešne borbe vođene u proleće 1942. godine, širenje slobodne teritorije, oslobađanje važnih strateških tačaka i gradskih i privrednih centara, poput Prijedora, Ljubije, Oštrelјa i Bosanskog Petrovca, kao i konstantno ugrožavanje vitalnih komunikacijskih pravaca dolinama Save, Vrbasa i Sane, bile su dovolјan razlog da nemačke i hrvatske vojne snage pokrenu opsežnu ofanzivu na žarište ustanka i najjače partizansko uporište u Bosanskoj Krajini – na Kozaru.Ofanzivu na Kozaru predvodio je nemački general Fridrih Štal, komandant 714. pešadijske divizije Vermahta i komandant Borbene grupe Zapadna Bosna, formirane isklјučivo za potrebe ofanzive, a pod čijom komandom su se nalazile i hrvatske ustaške i domobranske jedinice. Mnogostruko nadmoćnije, procenjuje se da je u ofanzivi na Kozaru učestvovalo oko 30 hilјada nemačkih i hrvatskih vojnika, neprijatelјske snage opkolile su oko tri i po hilјade partizana (NOV i POJ) svrstanih u batalјone Drugog krajiškog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda i oko 80 hilјada srpskih civila koji su se povukli u guste kozaračke šume pred neprijatelјskom ofanzivom. I pored herojske borbe i otpora pripadnika partizanskih jedinica i naroda, bezizlaznost iz teške situacije primorala je rukovodstva ustanika na Kozari da donesu odluku o proboju obruča. Nakon izvršenih proboja partizanskih snaga 3-4. i 4-5. jula 1942. godine u šumama Kozare ostali su ranjenici, civili i partizani koji nisu uspeli da probiju neprijatelјski obruč. Po prestanku organizovanog partizanskog otpora nemačko-hrvatske snage krenule su u „čišćenje“ terena što je podrazumevalo likvidaciju ranjenih partizana na licu mesta, dok su civili koji su preživeli ratna dejstva tokom borbi odvođeni u tzv. prihvatne logore formirane svuda oko Kozare, a zatim dalјe u zloglasne logore među kojima je najveći broj Kozarčana dospeo u sistem koncentracionih i logora smrti NDH u Jasenovcu, ali i u logor Sajmište u Zemunu, kao i u logore u Norveškoj i Nemčakoj. Jedan deo civila, uglavnom žena i dece, završio je u Slavoniji gde su bili razmešteni po hrvatskim selima kao besplatna radna snaga. Procenjuje se da je tokom ofanzive na Kozaru stradalo preko 40 hilјada Srba, od kojih je čak oko 12 hilјada dece starosti do petanaest godina. Od pomenutog broja dve trećine stradalih srpskih civila život je izgubilo tokom ofanzive ili u logorima i stratištima nakon ofanziva, a stradanja, pre svega dece, bila bi i tragičnija da nije bilo pomoći koju je za Srba u ustaškim logorima pokrenula Dijana Budisavlјević.”
(Muzej žrtava genocida)
