SERIJAL STARE GRADSKE KAFANE U NEKADAŠNJEM BEČKEREKU I PETROVGRADU
Priča o prvim, starim gradskim kafanama doseže daleko u prošlost i ono što se zna da se od starih, antičkih vremena točilo piće u našim krajevima na određenim mestima i stari naziv za to su bile krčme.
U narednom periodu pratite serijal „STARE GRADSKE KAFANE U NEKADAŠNJEM BEČKEREKU I PETROVGRADU“ u kojem ćemo objaviti veoma zanimljive priče o prvim kafanama u našem gradu. Uz pomoć Vojislava Cvejića došli smo do ekskluzivnih fotografija i interesantnih činjenica…
Još u našim narodnim pesmama pominje se obično točenje vina, ali opsežnim istraživanjima potkrepljenim sa dokumentima još u 6. veku naše ere pominje se i alkoholno piće medovača (rakija) i vrsta napitka od žitarica to jest pivo koje su zvali komina. To se sve odnosi na naše krajeve i oblast Banata u koji je preko Dunava u 6. veku naše ere prešla istočno rimska vojska koju je stanovništvo Banata dočekalo sa rakijom (medovačom) i pivom (kominom).
Tako da slobodno možemo reći da ono što zovemo kafanama bile su ranije krčme i naš grad nije bio izuzetak u tome. Doduše, kao manje naselje u srednjem veku imao je dućane, trgovačke i zanatlijske radnje pa je pored njih bila i po koja krčma, naravno pre turskih osvajanja za vreme Despota Stefana Lazarevića, a kasnije za vreme Đurađa Brankovića u 15. veku.
Što se tiče kafe, verovali ili ne, u našoj zemlji kafa se pila pre Beča, Pariza, Londona, Rima, Berlina… gotovo svih zapadno evropskih gradova.
Naime, pouzdano je utvrđeno da je put kafe prvo išao preko naše zemlje, a tek kasnije je kafa stigla u sve ostale zapadno evropske zemlje. Evo o čemu se radi. Kafa je sa istoka kao poznat napitak došla sa turskim osvajanjem u Beograd još 1522. godine!
Hotel Grand i konjske kočije ispred – Danas Komercijalna banka u centru
U delu grada Beograda zvanom DORĆOL otvorena je PRVA KAFANA u kojoj se služila kafa. Osim Beograda kafa se služila još samo u nekolicini drugih južnih gradova kao što su Skoplje, Niš, Sarajevo… Ni naš grad nije bio izuzetak!
Postoji sasvim logična pretpostavka da je u vreme srednjeg veka za vreme srpskih despota, a i nakon osvajanja grada Bečkereka od strane Otomanskog carstva (današnjeg Zrenjanina) 1551. godine u gradu bilo i mesto za prenoćište putnika, kao i štale za konje koji su tada bili prevozno sredstvo a tu su bili u blizini dućani (prodavnice) i neizbežne kafane.
Logično je da se osim hrane služilo i piće i napitci, tako da se po svoj prilici i u našem gradu služila kafa još u Srednjem veku doneta od strane Turaka.
Postojali su razni nazivi ugostiteljskih radnji koje su točile piće i oni su se menjali kroz epohe.
Nekada su se ugostiteljske radnje u širem smislu – kafane, nazivale i bircuzi, birtije, krčme, bifei, kantine, gostionice, a u novije vreme kafei ili kafići. Sve u zavisnosti da li se služilo samo piće ili i hrana.
Ono što je svojstveno za kafane je da se između ostalog pića služi kafa. U našem gradu postojalo je mesto za prodaju i točenje pića: PIVA i RAKIJA još 1700-tih godina u blizini STARE PIVARE koja se nalazila blizu Žitnog trga gde se proizvodilo.
NA ŽITNOM TRGU I NJEGOVOJ OKOLINI NALAZILO SE 13 KAFANA
Na samom Žitnom trgu i u njegovoj neposrednoj okolini u jednom trenutku radilo je 13 kafana ! Takođe, na mestu današnje velelepne sudske palate nalazio se tzv. KAMERALNI BIRT.
U relativno novije vreme pre više od 100 godina u našem gradu postojale su mnoge kafane. Iz monografije Petrovgrad (štampane 1938. godine), saznajemo precizne podatke o broju ugostiteljskih radnji 1930-tih godina prošlog veka. U to vreme u gradu je postojalo 111 ugostiteljskih radnji!
Još kao dete slušao sam priče od starih Zrenjaninaca o istoriji grada pa i o kafanama. Ono što po bledom sećanju mogu da ispričam, a što sam čuo od starih sugrađana, da su kafane postojale gotovo u svim delovima grada kao i u okolnim mestima. Naravno, bliže centru grada bilo ih je više.
BUDITE U TOKU – SKINITE APLIKACIJU ZRKLIK OVDE
NAZIVI KAFANA PRE DRUGOG SVETSKOG RATA U NAŠEM GRADU
Pomenuću samo neke nazive starih kafana pre Drugog svetskog rata a koji su mi se urezali u sećanje tih starih priča: kafana „BEOGRAD“ – na Žitnom Trgu gde su sada zgrade i orijentaciono knjižara, kafana „BELA LAĐA“ u Pupinovoj ulici, Hotel sa kafanom „SRPSKA KRUNA“ – na trgu Zorana Đinđića, kafana „LOKOMOTIVA“, – kod Željezničke stanice, kafana „DRINA“ – u ulici Brigadira Ristića kod početka nadvožnjaka blizu nekadašnje „CEBE“, „Gradska kafana“ – u nekadašnjem GRAND HOTELU VOJVODINA – na Trgu Slobode gde je danas Komercijalna banka.
Kafana „TRCA“ – u Beogradskoj ulici, kafana „SIMON“ – na uglu Kralja Petra i Savezničke ulice, kafana „CRNA MAČKA“ – na uglu Savezničke i Cara Dušana ulice, Restoran i kafana „ŠOLjOM“ – u zgradi Gradske biblioteke, kafana „LINKA“ – u naselju Berbersko, kafana „ŠUMADIJA“, kafana „KOD DEVET JUGOVIĆA“ u ulici Cara Dušana, kafana „HOTELA CENTRAL“ – na uglu Jevrejske i Gimnazijske ulice gde je danas prodavnica IDEA, kafana „BIRC kod ŠANTE“ – u Koče Kolarovoj ulici, kafana sa pivnicom na kupalištu „BRANKOVAN“ – na Keju fiskulture, pivnica sa kafanom, popularno zvanom „KOD DUNĐERCA“ – u Dunđerskovoj palati na Žitnom trgu kod pešačkog mosta – bivši bioskop „Vojvodina“, kafana „KOD ŠAMBULE“ – na uglu Miletićeve (desna strana) i Balkanske ulice. Gradska pivnica sa kafanom u HOTELU „BRISTOL“ – na početku Cara Dušana ulice, kafana
„POSLEDNjI DINAR“ – na uglu Žarka Zrenjanina i Ličke ulice gde je danas Pošta, kafana „VIDA“ – na uglu Pančevačke i Vardarske ulice koja vodi ka mužljanskom mostu…
Zahvaljujem se ovom prilikom učitelju u penziji Dejanu Bošnjaku na nekim podacima o nazivima starih kafana. Pa tako nastavljam spisak starih kafana, za nas danas sa arhaičnim nazivima: kafana „Kod Zlatnog Jelena“, kafana „Kod Leptira“, kafana „Kod Belog petla“, kafana „Kod Crnog psa“, kafana „Bela mačka“, kafana „Kod Crvenog raka“, kafana „Kod Belog đavola“, kafana „Kod Bele zvezde“, kafana „Kod Rode“, kafana „kod Grozda“ …
Ono što je svojstveno za stare kafane je da su to bila mesta gde se vodio buran javni život, bile su veoma posećene, u kafanama osnivale su se političke stranke i udruženja građana, često su boravile veoma poznate osobe, umetnici, književnici, boemi, održavale su se prve male pozorišne predstave, puštali su se prvi filmovi, bila je obavezna živa muzika, negde je sprovedena i prva struja, rađale se ljubavi, a zaposleno osoblje je obavezno bilo po propisu obučeno sa posebnim manirima usluživanja i obraćanja gostima… Ja bih rekao konobari i konobarice su sa velikim uvažavanjem i iskrenim zadovoljstvom služili tadašnji narod, bez obzira staleškoj pripadnosti, kao najveće goste i gospodu, a i sami konobari i konobarice su bili prava gospoda (a to je značilo: biti blizak Gospodu i tako se ponašati), što još i danas postoji kod nas negde. Pojedine stare kafane imale su divne letnje bašte koje su bile izrađene u stilu, obično sa tendama ili nadstrešnicama protiv sunca i kiše, sa cvetnim saksijama, ogradama od izrezbarenog drveta ili kovanog gvožđa…
Vojislav Cvejić
Pratiocima portala „ZR KLIK“ želimo da prikažemo nešto izuzetno, što do sada malo ko je video, a odnosi se na nekadašnji izgled i namenu današnjih objekata KOJI SU PREŽIVELI SVA RUŠENJA i PREPRAVKE a koji su nekada bile poznate kafane i lokali…
Piše: Vojislav Cvejić
Foto:nepoznati autori
Kakav Petrov grad nikada neće biti shvatite to prekodrinci i Crnogorci,može samo Bečkerek i Zrenjanin,pa zar Zrenjanin slobodarski grad da nosi ime Francuskog legionara,nikada.
Apsolutno se slažem istorijsko ime moje varoši je Bečkerek…
A treba da nosi mađarski naziv kao da smo u Mađarskoj ili da se zove Zrenjanin po komunističkom borcu koji je svakakakva zla radio a za koja se prećutkuje! Kralje Petar je bio i ostao najveći kralj Srbije novijeg doba koji je sa svojim vojnicima pregazio sve do Albanije i nazad. I sad umesto da budemo ponosni što se naš grad zove po njemu tebi smeta što je bio Legionar gde je stekao vojničko znanje i iskustvo, strašno!
Padom Konstantinopolja 1453. je dosao i kraj srednjem veku tako da u srednjem veku nije sluzena kafa u Beckereku posto je 100 godina kasnije osvojen od strane „donosilaca kafe“.